Korupcja i prawo – Charakterystyka regulacji prawnych

Doktrynalna definicja korupcji znajduje pokrycie w polskim systemie prawa, choć przepisy prawne dotyczące korupcji tworzone były w różnych okresach. Sytuacja ta jest przyczyną zróżnicowane regulacji. Czasami zróżnicowanie to nie sprzyja tworzeniu spójnego aksjologicznie systemu prewencyjnego i penalizacyjnego. W dalszej części pracy pokrótce przedstawię regulacje prawne państw Unii Europejskiej, tymczasem jednak skupię się na określeniu zasięgu pojęcia w standardach polskich.

Prawo karne

Podstawowe regulacje dotyczące korupcji znajdują się w kodeksie karnym¹. Ujmuje on zjawisko korupcji w art. 228 § 1-6 jako sprzedajność bądź łapownictwo bierne i w art. 229 § 1-5, jako przekupstwo (łapownictwo czynne).

W tych typach przestępstwa osoba korumpowana określona jest jako „pełniąca funkcję publiczną”. W doktrynie istnieje różnica stanowisk, co do tego, czy tak nazwany krąg osób obejmuje tylko funkcjonariuszy publicznych zdefiniowanych w art. 115 § 13 kk, czy jest szerszy². Powyższy przepis z katalogu funkcjonariuszy wyłącza pracowników administracji publicznej pełniących „jedynie” czynności usługowe, co w przypadku próby penalizacji zachowań korupcyjnych może rodzić wątpliwości, co do skuteczności tych działań . Pracownicy ci, mimo swych ograniczonych kompetencji, pośrednio partycypują w procesie administrowania, przez co również mogą być postawienie wobec pokusy dodatkowego zysku. Przepisy te, w katalogu podstawowych typów przestępstw, nie określają ściśle celu korumpowania.

Wystarczy dla ich bytu, ażeby wręczana korzyść pozostawała w związku z pełnieniem funkcji publicznej. Wymóg ten jest wprost wprowadzony do przestępstw sprzedajności (art. 228 kk), natomiast dla przekupstwa (art. 229 kk) wynika z określenia przedmiotu oddziaływania jako osoby pełniącej funkcję publiczną. Związek sprzedajności z naruszeniem przepisów prawa oraz skłanianie osoby skorumpowanej do naruszenia obowiązku służbowego kreują typy kwalifikowane tych przestępstw (art. 228 §3 i 229 § 3 kk). Ponadto elementem obostrzającym karalność sprzedajności jest również uzależnienie wykonania czynności służbowej od otrzymania korzyści, a w obu tych przypadkach także znaczna wartość udzielanej lub obiecywanej korzyści majątkowej.

Łapownictwo bierne

Za łapownictwo bierne mniejszej wagi prawo przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności bądź pozbawienia wolności do lat 2. Jeżeli zaś przyjęcie łapówki związane jest z naruszeniem prawa lub uzależnieniem wykonania czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej, przewidziana jest kara pozbawienia wolności od roku do lat 10. Najsurowiej karane jest przyjęcie korzyści znacznej wartości (od 2 do 12 lat pozbawienia wolności).

Łapownictwo czynne

Łapownictwo czynne obłożone jest sankcją od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. W przypadku mniejszej wagi sprawca może być ukarany karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 2 lat. Bardziej surowa jest odpowiedzialność za udzielenie korzyści majątkowej w celu nakłonienia funkcjonariusza publicznego do naruszenia obowiązku służbowego lub w zamian za naruszenie tego obowiązku oraz udzielanie korzyści znacznej wartości. Kara pozbawienia wolności w tym przypadku wynosi od roku do lat 10.

Podobnie jak dla łapownictwa biernego, w przypadku oferowania korzyści o znacznej wartości, kodeks przewiduje karę od 2 do 12 lat pozbawienia wolności. Ostatnia nowelizacja kodeksu karnego poszerza obowiązywanie tych regulacji w stosunku do funkcjonariuszy państw obcych i organizacji międzynarodowych. Jest to przepis dostosowawczy do standardów Unii Europejskiej, zgodnie z Konwencją w sprawie zwalczania korupcji wśród urzędników Wspólnot Europejskich oraz urzędników państw członkowskich.

Artykuły prawne

Artykuł 230 kodeksu karnego określa sankcję pozbawienia wolności do lat 3 za przestępstwo płatnej protekcji, rozumianej jako obiecywanie, z powołaniem na wpływy, załatwienia spraw w instytucji państwowej lub samorządu terytorialnego.

Artykuł 231§ 2, poświęcony przestępstwu urzędniczemu, przewiduje, że przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązku, połączone z działaniem na szkodę interesu publicznego lub prywatnego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej podlega surowej karze pozbawienia wolności od 1do 10 lat.

Przewiduje się ponadto kary za osiąganie korzyści majątkowych przy poświadczeniu nieprawdy (art. 271 § 3) – od 6 miesięcy do 8 lat. Ten sam wymiar kary grozi osobie, która zajmując się cudzymi sprawami majątkowymi, przez nadużycie uprawnień bądź ich niedopełnienie, wyrządza znaczną szkodę majątkową działając w celu osiągnięcia korzyści (art. 296 § 2).

Z dniem 22 czerwca 2001 r. wchodzą w życie również nowe przepisy art. 229³, dotyczące obrotu majątkiem pochodzącym z przestępstwa. Paragraf 6 nakłada karę pozbawienia wolności od roku do lat 10 za czerpanie korzyści z „prania brudnych pieniędzy”.

Art. 305 § 1 kk przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3 za udaremnianie lub utrudnianie przetargu publicznego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Ostatnie dwie regulacje odnoszą się przede wszystkim do zachowań korupcyjnych w sferze gospodarczej.

Źródło: fragment – Praca licencjacka Arkadiusz Frączak „Teoretyczne i praktyczne problemy korupcji w administracji samorządowej” – Warszawa, czerwiec 2001

https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwjesMeFob3yAhUxpIsKHR-YCEIQFnoECAIQAQ&url=http%3A%2F%2Fwww.batory.org.pl%2Fftp%2Fprogram%2Fprzeciw-korupcji%2Fstudenci%2Fpraca_fraczak.doc&usg=AOvVaw0fqOvWZVpIE6kW8SYbLMF8